Print

.: بارگاه نور در گستره تاریخ

باسمه تعالی 

بارگاه نور در گستره تاریخ

مقاله و سخنرانی

محمد حسین رستگار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

    از اماکن متبرکه جهان که در طول تاریخ مورد توجه مسافرین و زائرین و جهانگردان بوده است      آستان مبارک احمد بن موسی الکاظم (ع) است . حضرت احمد بن موسی (ع) برادر بزرگ امام رضا (ع) اسوه تقوی و ولایت مداری است که مرقد پر فیضش در شیراز قرن هاست به هدایت شیفتگان خاندان اهلبیت مشغول می باشد . 

     حضرت احمد بن موسي شاهچراغ عليه السلام يكي از مفاخر بزرگ تاريخ اسلام محسوب ميشوند و شخصيت و زندگاني ايشان از نكات برجسته و جايگاه ويژه اي برخوردار است . در ميان فرزندان بزرگوار حضرت امام موسي كاظم (ع) ، احمد به كرم ، جلالت و شجاعت از همه امتياز داشت . شبها تا صبح به عبادت مشغول بود و در عمر خود هزار بنده آزاد كرد . 1 

      پدر بزرگوارش حضرت موسي بن جعفر (ع)او را بسيار دوست و مقدم  مي داشت آنگونه كه بيست مرد از خدمتگزاران خود را ملزم فرموده بود در خدمت فرزندش احمد باشند و مزرعه معروف يسيره را به او بخشيد . 2

      از وقايع مهم زندگاني آن حضرت كه نشانگر شخصيت والاي احمد بن موسي است بيعت مردم مدينه با ايشان بعنوان امام هشتم و رجوع احمد بن موسي به برادر بزرگوارش حضرت رضا (ع) مي باشد . زماني كه مردم مدينه با شناختي كه از بزرگي ، جلال و عبادات حضرتش داشتند و توجهات خاص امام موسي (ع)    بر ايشان را مشاهده كرده بودند  . به خدمت احمد آمدند تا بعنوان امام هشتم با وي بيعت كنند اظهار داشت :  «پس از پدرم ، برادرم رضا عليه السلام امام هشتم شيعيان و خليفه بحق خداست و اطاعت آن بزرگوار از جانب خدا و رسول بر من و شما واجب است . » 

     از نكات برجسته ديگر حيات آن حضرت مهاجرت احمد بن موسي از مدينه به ايران براي حمايت از   حضرت رضا عليه السلام است كه گسترده ترين مهاجرت سادات علوي و اهلبيت رسول الله به ايران بشمار       مي رود . از 4774 بقاع متبركه كشور 820 بقعه در استان فارس وجود دارد كه مدفونين تعدادي از بقاع متبركه استانهاي ديگر نيز از همراهان حضرت احمد بن موسي (ع) بوده اند . 

     از نكات بارز ديگر زندگالني حضرت احمد بن موسي (ع) پايداري در مقابل ظلم و محبت و وفاداري ايشان به اهلبيت (ع) در احياء سنت و سيره حضرت رسول (ص) است كه نقطه اوج نماد آن با شهادت حضرت در شيراز متجلي مي گردد . اين حادثه چنان عظيم و با شكوه است كه بزرگان علم و معرفت آنرا به واقعه كربلا تشبيه مي كنند و نسبت حضرت احمدبن موسي به حضرت رضا (ع) را به حضرت ابا الفضل و امام حسين (ع) مثل  مي زنند . 

      با شهادت احمد بن موسي وجود مبارك حضرتش زينت بخش شيراز جنت مكان گرديده و             انوار ملكوتی اش روشني بخش قلوب دلباختگان الهي و شيعيان جهان مي شود . مشيت الهي با نور افشاني مكرر از مشهد مبارك به مكشوف گشتن جسد مطهر در قرن سوم هـ .ق و بنا بر بعضي روايات در زمان حكومت عضدالدوله مي انجامد . بدستور او بنائي رفيع بر مرقد مباركش بنا می كنند .

 اين جايگاه رفيع باعث مي شود شهر شيراز بر محوریت حضرت احمد بن موسي شكل گیرد .

     در طول اعصار و گستره تاريخ ، حرم مطهر احمد بن موسي محوريت شهر شيراز بوده است و حاكمان و مسئولين و بزرگان نيز به اين محوريت بعنوان مركز ثقل شيراز اهميت داده اند . جهانگردان كه از بلاد ديگر به شهر شيراز آمده اند در سفر نامه ها به نگارش وقايع زمان خويش در وصف آستان مقدس پرداخته و محوريت حرم مطهر را به تصوير كشيده اند .

     در دوران آل مظفر بدستور ملكه تاشي خاتون مادر شاه ابواسحق در حرم مطهر تعميرات اساسي صورت   مي گيرد و گنبدي عظيم برفراز آن بناي مي كنند كه 72 ترك داشته است .3

مؤلف شيراز نامه ابوالعباس  معين الدين بعد از آنكه مفصل در وصف اين بانوي جليله و نيكوكار سخن      مي گويد ذكر می کند که تاشی خاتون میمند را وقف این بارگاه نمود و سی جزء قرآن مجيد به خط ثلث طلائي كه از نفيس ترين قرآنهاي دنيا است . 4

اين بطوطه جهانگرد  مشهور كه در سال 748 ه.ق به شيراز آمدهاست مشاهدات خود را در عظمت بارگاه ملكوتي حضرت شاهجراغ و احترام اهالي شيراز نسبت به مشهد مبارك حضرت احمد بن موسي و آداب زيارت آنان اينكونه نقل مي كند : 5

    « از جمله مشاهد شيراز تربت سيد امير احمد فرزند موسي برادر رضا فرزند موسي فرزند جعفر فرزند محمد فرزند علي فرزند حسين فرزند علي ابن ابيطالب كه خشنودي خدا بر همه آنان باد و اين تربت شريف در نزد مردم بسيار محترم و گرامي است . آنرا محل استجابت دعا و توسل بسوي خدا مي دانند و به فضيلت آن  مرقد مطهر تبرك مي جويند . 

     تاشي خاتون مادر شيخ ابواسحاق مدرسه بزرگي در آنجا بنا كرده داراي زاويه است كه در آن طعام و غذا جهت هر وارد و صادر آماده است و قاريان با آوازهاي خوش بر آن تربت شريف هميشه تلاوت قرآن         مي نمايند و عادت خاتون چنان است كه بعد از ظهر روزهالي يكشنبه در آن مكان شريف حضور مي يابد و در آنجا قضات ، علما ،  مردمان شريف جمعاً يك ختم قرآن تلاوت مي نمايند و قاريان خوش صوت نيز     با صداي بلند قرآن مي خوانند پس از آنكه طعام ، میوه و شیرینی مصرف گردید وعاظ به پند و اندرز ذکرحديث مي پردازند وتمام اين جريان بعد از نماز ظهر روزهاي يكشنبه تا هنگام نماز عشا صورت         مي گيرد در حالي كه تاشي خاتون بر بالاي غرفه ای مشرف به حرم از شبكه هاي آن مجلس را مي نگرد . در پايان مانند در بار سلاطنين طبلها ، تفارها و نفيرها را در نزديكي درب بقعه آن حضرت مي نوازند .»

     پرفسور آربري استاد دانشگاههاي لندن و كمبريج انگلستان در كتاب خود بنام شيراز مهد شعر و عرفان ضمن بزرگداشت حضور آرامگاه احمد بن موسي مي نويسد : 6 

« شهر شيراز خود صاحب يكي از زيارتگاههاي بسيار عزيز شيعيان است و ادامه مي دهد سر زرمين دل انگيز ايران و شهر پر افتخار و سر افراز شيراز ديار مردان و زناني است كه روزگاري در اين شهر زيسته اند و همت بر آرايش و زيبائي آفرين آن بسته اند و تا اكنون با ديد گاني ستايشگر اندر ماجرای حياتشان         مي نگریم و با لذتي آکنده از سپاسگزاري  به تأمل در احوال آثار تنی چند از چهره هاي تابناك شهر شيراز مي پردازیم .کتابهای ابن زركوب و ابن جنيد ما را راهنماياني دقيق اند به سوي زيارتگاهها و آرامگاههاي شهر زادگاهشان ، پس برخيزید تا به اتفاق آنان به زيارت شيراز رويم . 

به ديدار بقعه مطهر حضرت احمد بن موسي شاهچراغ (ع) جائي كه دسته اي از قاريان بر اين تربت نشسته دمي لب از تلاوت كلام الله مجيد فرو نمي بندند و زاويه اي كه درآن همه كس را طعام رايگان مي بخشند. »

    محوریت حرم مطهر احمد بن موسی موجب گردیده شهر شیراز حلقه وار بر این نگین درخشان ساخته شود . هر آنکس از دروازه قرآن وارد شهر می شود گنبد حضرت شاهچراغ را روبروی خود می بیند و     بی اختیار به آقا سلام می کند . حرم مطهر احمد بن موسی ملجاء  و مأوی حاجتمندان است . وقتی که اشخاص از همه جا اسباب از آنها منقطع می گردد به این آقا پناه می آورند . 

     مرکزیت این بارگاه ملکوتی زمینه ایجاد مراکز علوم ائمه و حوزه های علمیه گردیده است .حوزه های علمیه متعدد از برکت حضور این بارگاه گرد اگرد حرم مطهر تأسیس شده است .

     حرم مطهر حضرت احمد بن موسی مرکز تجلی انوار الهی است . روشنی بخش قلوب مشتاقان است . هرگاه به این حرمهای مطهر مشرف می شوند بهجت و سرور سراپای وجودشان را در بر می گیرد و بعد از زیارت با لطافتی روحانی در حالیکه نور امید در چشمانشان  می درخشد حرم را ترک می کنند .

     حرم مطهر حضرت احمد بن موسی محل تجمع شیعیان و مبدا حرکت و قیام است . 

     اعتقادات مردم متدین شیراز و فارس به آقا احمد بن موسی بسیار زیاد است . حضور گسترده آنان در زمان تحویل سال و مراسم ویژه ایکه برگزار می کنند . تازه عروس و دامادها افتخار می کنند که در شب ازدواج از مقابل بارگاه ملکوتی حضرت شاهچراغ عبور کرده و به آقا سلام کنند . مردم قبل از مسافرت به زیارت حضرت احمدبن موسی (ع)  می آیند و از حضرت خداحافظی می کنند . 

     حرم مطهر مرکز ارائه هنر و زیبائی است هنر معماری ، نقاشی ، خوشنویسی ، حجاری ، آینه کاری ،       خاتم کاری ، نقره کاری ، منبت کاری ، کاشی کاری در قالب کارهای گره و معرق بشکل مقرنس و غیره متجلّی شده اند.

     از همه اینها مهمتر حرم مطهر مرکز گردشگری شیراز و استان فارس است بارگاه ملکوتی           حضرت شاهچراغ علاوه بر بعد معنوی که دارد قلب تپنده شهر است . قریب به اتفاق مسافرینی که وارد شهر شیراز می شوند به زیارت این حرم شریف می آیند . گردشگران خارجی و داخلی به هر شکل می خواهند به دیدار این حرم مطهر نائل شوند . مسلماً این موقعیت گرانبها و ارزشمند گردشگری علاوه بر جنبه های اقتصادی که برای استان فارس دارد چهره فرهنگی و اجتماعی شهر شیراز و استان فارس را متعالی خواهد ساخت . بارگاه ملکوتی حضرت شاهچراغ شیراز با داشتن سالیانه پانزده میلیون زائر همواره محل حضور سیل مشتاقان و مسافرین دوستدار اهلبیت عصمت وطهارت است . خیل عظیم مسلمانان کشورهای همسایه وشیخ نشین های خلیج فارس که تنها بخاطر عرض ارادت به ساحت مقدس حضرت احمد بن موسی به شیراز می آیند اهمیّت توجه به این مرکزیت گردشگری را بیشتر می کند .

     بهرحال شیراز پر افتخار جلوه گاه با شکوه خداوندی و مرکزتلؤلؤ انوار الهی فرزندان موسی بن جعفر است. شیراز دارالعلم به لقب شریف و زیبای حرم اهلبیت مزّین است . شیراز به نور حضرت شاهچراغ منوّر است . شهر شیراز بر محوریت حضرت احمد بن موسی استوار گشته و از برکت وجود مبارکش دارالامان و پا پر جااست که گوشه ای از ابعاد محوریت این بارگاه نور در گستره تاریخ در این مقاله روایت شد .      انوار ملکوتی حرم مطهر آنچنان روشن و آشکارخود را درسیمای شهر شیراز می نمایاند که اکثر فعالیتهای اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی ادوار گذشته تاریخ شهر شیراز بدان گره خورده است . ادبا ، نویسندگان و شارحان نیز با بهره مندی از این فیض رحمانی در مقام و منزلت این امامزاده واجب العظیم به نسبیح و تمجید پرداخته اند . 

     تجزیه و تحلیل این رویدادها در آخرین نقطه نورانی خود به حضور مقام عظمای ولایت             حضرت آیت الله  خامنه ای مدظله العالی در سفر اخیر خود به شهر شیراز بارز میشود که محوریت         قرار گرفتن این حرم مطهر در برنامه ریزی و مدیریت کلان شهر بود که بحمدلله محجوریت حرم مطهر را کنار نهاده و شهر شیراز به نام حرم اهلبیت مفتخر گردید . خدای را بر این نعمت شکر گزاریم و از درگاه با عظمت او می خواهیم که بما توفیق عنایت فرماید تا این محوریت الهی را قدر بدانیم و چون حلقه ای محکم و عاشق این نگین ارزشمند ولایت را پاس بداریم بکرمه و منته وصلی الله علی محمد و اله والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته .

 

 

 

1- کتاب شد الازار فی حط الاوزر عن زوار المزار شماره 208 صفحه 289

مؤلف این کتاب که غالباً به «المزارات» یا «مزارات شیراز» معروف شده ، معین الدین ابوالقاسم جنید شیرازی از وعاظ و شعرای شیراز است که در حدود سال 791 هـ .ق در شرح احوال و تعیین محل قبر زهاد و علماء و امراء و سلاطین که در شیراز دفن شده بودند نوشته است .

 

2- شیخ مفید ، ارشاد .

محمد بن محمد بن النعمان ملقب به مفید از مفاخر عالم اسلام است و بیش از 170 تألیف دارد . و چنانچه مشهور است سه توقیع ازحضرت صاحب الامرعلیه السلام بنام شیخ مفید صادر شده ، وی در سال 413 هـ .ق وفات یافت و مزار شریفش در کاظمین است .

 

3- ملکه تاشی خاتون مادر شیخ شاه ابواسحق انجو آل مظفر که بسال 744 هـ .ق بسلطنت فارس رسید .

 

4- این قرآن سی باره بخط ثلث بسیار عالی با آب طلا توسط یحیی جمالی خطاط مشهور در سال 746 هـ .ق نوشته شده و در ابتدا و انتهای هر جزو آن نام کاتب و واقف ذکر گردیده است و فعلاً در موزه پارس نگهداری میشود.

 

5- ابن بطوطه بسال 725 هـ . ق از شهر طنجه که شهریست کنار دریای مغرب به قصد سیاحت و جهانگردی حرکت نموده و مدت سی و یک سال معموره های جهان را پیموده و با عشق فراوان غالب ممالک آن روز را سیاحت نمود . دو مرتبه به شیراز آمده مرتبه اول سال 727 هـ . ق و نوبت دوم سال 748 هـ . ق زمان حیات تاشی خاتون و سلطنت فرزندش شاه شیخ ابواسحق واقع شده است .

 

6- ج، آربری ، شیراز مهد شعر و عرفان ، ص74 ،47 .

          Arthur J. Arberry .shiraz Persian city of saints and poets. 

ا.ج آربری در سال 1905 میلادی در پورتسموت انگلستان متولد شد به زبانهای عربی و فارسی مسلط بود و به استادی دانشگاههای لندن و کمبریج انگلستان نائل آمد . در فهرست کتابخانه کمبریج شصت اثر من الجمله کتابهائی درباره مولوی و حافظ از آربری ذکر شده است .